Longontsteking bij kalveren is op veel bedrijven vaak een groter probleem dan gedacht. Dit terwijl luchtwegproblemen bij kalveren niet alleen direct, maar vooral tot op latere leeftijd voor veel schade kunnen zorgen. Preventie en tijdig ingrijpen zijn belangrijk. “Als kalveren hoesten, ben je al te laat.”
Drie op de vier kalveren met luchtwegproblemen worden niet gezien
“Ongeveer 25 procent van de kalveren heeft luchtwegproblemen, maar 74 procent van deze gevallen wordt niet gezien.” Dit vertelt Jessica Hartjes, business unit manager Ruminants van farmaceutisch bedrijf HIPRA. Volgens Hartjes laten veel melkveehouders geld liggen doordat ze longproblemen bij kalveren te laat of niet zien en daardoor niet adequaat ingrijpen.
“Onderzoek heeft uitgewezen dat een luchtweginfectie als kalf later 525 liter melk in de eerste lactatie kost.”
Jessica Hartjes
“Luchtwegproblemen op jonge leeftijd zorgen voor directe schade, maar ook voor schade op latere leeftijd. Een dier dat als kalf longontsteking heeft gehad, groeit minder goed en wordt daardoor later drachtig. Daarbij heeft het ook invloed op de melkproductie. Het uierweefsel wordt namelijk al op jonge leeftijd ontwikkeld. Een longontsteking heeft hierop negatieve invloed, waardoor het dier na afkalven niet optimaal melk geeft. Onderzoek heeft uitgewezen dat een luchtweginfectie als kalf later 525 liter melk in de eerste lactatie kost. Andere studies laat zien dat kalveren die geen longontsteking hebben gehad, 200 tot 700 gram per dag meer groeien dan kalveren die dit wel hebben gehad. Kalveren die 500 gram per dag meer groeien, produceren tot wel duizend liter melk meer in de eerste lactatie.”
Symptomen longontsteking bij kalveren in volgorde van optreden
1. Depressie
2. Verhoogde ademhaling
3. Luchtpijpreflex
4. Koorts
5. Hoesten
6. Neusuitvloeiing
Longontsteking bij kalveren: wees er op tijd bij
Een longontsteking is onder te verdelen in zes fases. Dit begint met depressie en eindigt met neusuitvloeiing (zie kader). Hoesten is de voorlaatste fase. Vaak wordt een longontsteking opgemerkt en aangepakt als een kalf hoest. “Dan ben je eigenlijk al te laat”, vertelt Hartjes. “Door goed naar het kalf te kijken, komen problemen eerder aan het licht, kun je ze eerder aanpakken en zo schade voorkomen.”
Een scorekaart kan helpen bepalen wanneer het tijd wordt om een kalf te behandelen én te kijken naar preventieve maatregelen. Met behulp van de scorekaart wordt het kalf beoordeeld op vier onderdelen: temperatuur, hoest, neusvloei en gedrag. “Scoor je vier punten of meer in totaal? Neem dan maatregelen”, adviseert Hartjes.
Tekst gaat verder onder de afbeelding
Luchtwegproblemen opsporen met BAL-spoeling
Luchtwegproblemen worden veroorzaakt door bacteriën en door virussen. De beste manier om er in de praktijk achter te komen welke bacterie of virus verantwoordelijk is voor de problemen, is volgens Hartjes een longspoeling, ook wel BAL-spoeling genoemd. Hierbij wordt met behulp van een kleine hoeveelheid vloeistof een monster genomen uit de longen van het kalf. Dit wordt in het laboratorium onderzocht met een PCR-test.
Het onderzoek geeft snel duidelijkheid over aanwezige virussen en/of bacteriën in de longen. “Je krijgt heel gericht informatie over wat er in de longen zit en kunt daar gericht op anticiperen”, aldus Hartjes. De spoeling is een kortdurende handeling, uitgevoerd door een dierenarts en niet pijnlijk voor het kalf.
Bloedonderzoek vaak te traag om longontsteking bij kalveren vast te stellen
Een andere, volgens Hartjes minder adequate optie is bloedonderzoek. Dit duurt relatief lang, kan maar voor een beperkt aantal ziektekiemen en je krijgt pas weken na de infectie informatie over de infectie. In het bloedmonster wordt namelijk gezocht naar een stijging in afweerstoffen voor de specifieke ziektekiem.
Om de stijging te zien moet twee keer bloedonderzoek worden gedaan, met enkele weken tussentijd. Wanneer de concentratie afweerstoffen voor de kiem in deze periode stijgt, is dat een duidelijke aanwijzing dat dit de veroorzaker is van de problemen. “Dit duurt relatief lang en je krijgt dus met terugwerkende kracht pas de informatie”, vat Hartjes samen.
Belangrijkste veroorzakers van luchtwegproblemen bij kalveren
De belangrijkste veroorzaker van luchtwegproblemen bij melkveekalveren in Nederland tussen 2017 en 2021 was de bacterie Mannheimia haemolytica. Dit blijkt uit ruim 900 monsters genomen via een BAL-spoeling uit de longen van melkveekalveren met longproblemen. In 28 procent van de monsters werd de Mannheimia bacterie in de longen aangetoond.
Onder invloed van stress of een andere (virale) luchtweginfectie, kan deze bacterie zich diep in de longen vestigen en ziekte veroorzaken. De bacterie maakt hierbij een gifstof (leukotoxine) aan waardoor er enorme weefselschade optreedt in de longen. Het leukotoxine maakt de longcellen kapot en omzeilt daarnaast het afweersysteem van het kalf, waardoor de bacterie nog meer schade kan aanrichten. Hoe meer leukotoxine, hoe groter de schade aan het longweefsel. Ook de bacteriën Mycoplasma bovis, en Histophillus somni zorgen herhaaldelijk voor problemen en hoor je niet in de longen te vinden.
Pinkengriep
BRSV, ook wel bekend als RS-virus of pinkengriep, is het belangrijkste virus dat op zichzelf luchtwegproblemen veroorzaakt. Daarnaast maakt het ook de weg vrij voor andere ziekteverwekkers. In longen van zieke kalveren word soms het para-influenza type 3-virus aangetroffen. Dit kan een rol spelen bij luchtwegproblemen, maar de ernst van de verschijnselen bij een infectie verschillen sterk. Een op zichzelf staande infectie met dit virus geeft vaak alleen milde verschijnselen.
Hoe voorkom je longontsteking of andere luchtwegproblemen bij kalveren?
Vaccinatie is een belangrijk instrument om kalfjes beter te beschermen tegen longproblemen en leucotoxines. Afhankelijk van de uitslag van het BAL-onderzoek kunt u samen met de dierenarts bepalen welk vaccin in uw geval het beste past. Maar kijk vooral ook waardoor ziektekiemen op uw bedrijf kans krijgen en pak deze risicofactoren aan. Zo hebben huisvesting, stress en biestverstrekking grote invloed op het wel of niet aanslaan van infecties.
Invloed van huisvesting op luchtwegproblemen bij kalveren
Huisvesten van de kalfjes onder hetzelfde dak als de koeien vergroot de kans op luchtwegproblemen. Dit geldt ook voor bijvoorbeeld leeftijdsverschillen groter dan acht weken van kalveren die bij elkaar gehuisvest zijn. Een kalf dat langer dan 24 uur bij de koe loopt, heeft ook grotere kans op luchtwegproblemen.
“Drinkautomaten zorgen doorgaans voor hoge infectiedruk. Een nieuw kalf betekent een nieuwe/ schone speen.”
Jessica Hartjes
Hartjes adviseert daarom bij kalverhuisvesting voor all-in/all-out te kiezen, te kiezen voor een dichte afscheiding tussen groepen en te zorgen voor ruime hokken. Ook adviseert ze het risico op ziekteoverdracht via drinkautomaten te minimaliseren. “Drinkautomaten zorgen doorgaans voor hoge infectiedruk. Ga uit van maximaal tien kalveren per speen. Een nieuw kalf betekent een nieuwe/ schone speen,” is haar advies.
Balans zoeken in ventileren
Belangrijk in het voorkomen van luchtwegproblemen is een goede ventilatie. “Ventileer echter ook weer niet te hard. Juist dat werkt problemen weer in de hand”, adviseert Hartjes. “Rookproeven geven een goed beeld van de ventilatie. Maar je kunt ook zelf in het hok gaan zitten om een idee te krijgen van de kwaliteit van de ventilatie. Als je dan op je knieën gaat zitten, merk je ook meteen of de ondergrond droog en schoon is. Want ook dat is belangrijk.” Hartjes vertelt ook warm voorstander te zijn van kalverdekjes. “In de eerste weken helpen deze de kalveren zichzelf op temperatuur te houden. Leg ze daarbij ook lekker in een dik pak stro.”
Voorkom stress en zorg voor een goede weerstand via de biest
Stress is een belangrijke trigger van luchtwegproblemen. Beperk het aantal stressmomenten tot één per week en één stressor per keer.
Natuurlijke weerstand via de biest is één van de belangrijkste wapens tegen luchtwegproblemen. “Tot zes uur na de geboorte is de darm van het kalf goed doorlaatbaar voor afweerstoffen. Snel biest geven is daarom belangrijk voor de weerstand. Geef het daarnaast veel, vaak, vers en verrijkt. Dat laatste kan door de droogstaande koe te vaccineren, hierdoor bevat de biest extra afweerstoffen. Als je weet welke kiemen vooral op je bedrijf voor problemen zorgen, kun je dit heel gericht doen”, besluit Hartjes.
Tekst: Gerben Hofman
Beeld: Hipra
